"Lalka". Żydzi - charakterystyka społeczeństwa
W czasie pozytywizmu społeczność żydowska stanowiła istotną część społeczeństwa polskiego.
Obraz Żyda w "Lalce"
Obraz Żyda w "Lalce" można odnaleźć na przykładzie konkretnych bohaterów:
- {ln: August Katz ' August Katz - charakterystyka}
- {ln: Szuman ' Doktor Szuman - charakterystyka}
- {ln: Henryk Szlangbaum ' Henryk Szlangbaum - charakterystyka}
"Lalka" Żydzi - charakterystyka
"Lalka" jednak przedstawia także Żydów jako społeczność. Charakterystyka społeczności żydowskiej dokonana przez B. Prusa jest dość bogata, bo uwzględnia różne perspektywy.
Podział społeczności żydowskiej
„Ale bez twej pomocy zrobią to Żydzi chederowi, a z tobą zrobiliby uniwersyteccy. (...) Nas z nimi łączy rasa i wspólne położenie, ale dzielą poglądy. My mamy naukę, oni Talmud, my rozum, oni spryt; my jesteśmy trochę kosmopolici, oni partykularyści, którzy nie widzą dalej poza swoją synagogę i gminę. Gdy chodzi o wspólnych nieprzyjaciół, są wybornymi sprzymierzeńcami, ale gdy o postęp judaizmu... wówczas są dla nas nieznośnym ciężarem! Dlatego w interesie cywilizacji leży, ażeby kierunek spraw był w naszych rękach. Tamci mogą tylko zaplugawić świat chałatami i cebulą, ale nie posunąć go naprzód... ” Doktor Szuman do S. Wokulskiego.
Pozytywna charakterystyka Żydów
„W umysłach, które wyszły z masy żydowskiej, ale wzbiły się do szczytów cywilizacji. Weź pan Heinego, Börnego, Lassalle'a, Marksa, Rotszylda, Bleichrödera, a poznasz nowe drogi świata. To Żydzi je utorowali: ci pogardzani, prześladowani, ale cierpliwi i genialni.” Opinia doktora Szumana.
„Ten Szlangbaum dziwny człowiek; anibym myślał znając go biedakiem, że on tak potrafi zadzierać nosa. Już, widzę, zapoznał się przez Maruszewicza z baronami, przez baronów z hrabiami, a tylko jeszcze nie może dostać się do księcia, który z Żydami jest bardzo grzeczny, ale i bardzo z daleka.” I. Rzecki w "Pamiętniku starego subiekta".
„Ale to wielka rasa: oni świat zdobędą, i nawet nie rozumem, tylko szachrajstwem i bezczelnością...” Doktor Szuman do S. Wokulskiego.
„Wiem, co mówi się o Żydach w warsztatach, szynkach, sklepach, nawet w gazetach...I jestem pewny, że lada rok wybuchnie nowe prześladowanie, z którego moi bracia w Izraelu wyjdą jeszcze mędrsi, jeszcze silniejsi i jeszcze solidarniejsi... A jak oni wam kiedyś zapłacą!... Szelmy spod ciemnej gwiazdy, ale muszę uznać ich geniusz i nie mogę wyprzeć się sympatii... Czuję, że dla mnie brudny Żydziak jest milszym od umytego panicza; a kiedy po dwudziestu latach pierwszy raz zajrzałem do synagogi i usłyszałem śpiewy, na honor, łzy mi w oczach stanęły... Co tu gadać... Pięknym jest Izrael triumfujący i miło pomyśleć, że w tym triumfie uciśnionych jest cząstka mojej pracy!...” Doktor Szuman do S. Wokulskiego.
Negatywna charakterystyka Żydów
„Jestem przecie stary kupiec i mówię ci, że u nich wszystko stoi na bladze, szacherce i tandecie.” I. Rzecki do S. Wokulskiego.
„oni wszędzie tacy... Gdziekolwiek ich spotkałem: w Peszcie, Konstantynopolu, w Paryżu i w Londynie, zawsze widziałem jedną zasadę: dawać jak najmniej, a brać jak najwięcej, tak we względzie materialnym, jak i w moralnym... Blichtr... zawsze blichtr!...” I. Rzecki do S. Wokulskiego.
Narastający antysemityzm
Zwróć uwagę na fakt, że Bolesław Prus pokazuje narastający w polskim społeczeństwie antysemityzm, który jest konsekwencją działalności publicystów. Występuje tym samym przeciwko asymilacji Żydów.
„w mieście na Żydów krzyk. Ile razy wstąpię na piwo, zawsze ktoś napada mnie i wymyśla, że Stach sprzedał sklep Żydom. Radca narzeka, że Żydzi zabierają mu trzecią część emerytury; Szprot utyskuje, że Żydzi popsuli mu interesa; Lisiecki płacze, że mu Szlangbaum wymówił miejsce od świętego Jana, a Klejn milczy.” I. Rzecki w "Pamiętniku starego subiekta".
„Już i w gazetach zaczynają pisać przeciw Żydom, ale co dziwniejsze, że nawet doktór Szuman, choć sam starozakonny, miał raz ze mną taka rozmowę :
- Zobaczysz pan, że przed upływem kilku lat z Żydami będzie jakaś awantura.” I. Rzecki w "Pamiętniku starego subiekta".
"jeżeli nasz sklep kupią Żydzi, to i ja się z wami połączę; jeszcze moja pięść coś zaważy… Ale tymczasem, na miłosierdzie boskie, nie rozpuszczajcie plotek o Wokulskim i nie drażnijcie ludzi przeciw Żydom, bo już i bez tego panuje rozgoryczenie…" I. Rzecki do Szprota i radcy Węgrowicza.
"Strasznie ci Żydzi wypierają nas…
— Skąd?… Z tych pozycyj, których nie zajmujemy albo do zajmowania których sami ich zmuszamy, pchamy ich, błagamy, aby je zajęli. Mego sklepu nie kupi żaden z naszych panów, ale każdy da pieniądze Żydowi, aby on go kupił i… płacił dobre procenta od wziętego kapitału." Rozmowa I. Rzeckiego ze S. Wokulskim.
"I kiedy tak Szlangbaum zadziera nosa, w mieście na Żydów krzyk. Ile razy wstąpię na piwo, zawsze ktoś napada mnie i wymyśla, że Stach sprzedał sklep Żydom. Radca narzeka, że Żydzi zabierają mu trzecią część emerytury; Szprot utyskuje, że Żydzi popsuli mu interesa; Lisiecki płacze, że mu Szlangbaum wymówił miejsce od świętego Jana, a Klejn milczy.Już i w gazetach zaczynają pisać przeciw Żydom". I. Rzecki w "Pamiętniku starego subiekta".
Źródło: